PROJE GELİŞTİRME  AŞAMASINDA MALİYET KONTROLÜ

1.     Projelendirmede gereksiz malzeme kullanımı ve detaylar, işin başında yapılan gereksiz maliyet artışıdır. Bu nedenle özellikle götürü bedelli işlerde sözleşme ve şartname gereklerinden fazla malzeme ve işçilik kullanılmasına neden olacak sistem ve detaylardan kesinlikle kaçınılmalıdır.

2.     İşe başlamadan önce projelerin en ince detayına kadar hazırlanmış olması, uygulamada gereksiz maliyet oluşumlarını büyük ölçüde engeller. Bu nedenle projelerin tüm detayları ile uygulamaya yetişmesi temin edilmelidir.

3.     Proje değişikliklerinin mali boyutunun  gelir ve gider açısından sonuçları  mutlaka analiz edilmelidir.

4.     Projeye yönelik maliyet kontrol imkanlarının işin ilerlemesine paralel olarak azaldığı unutulmamalıdır.

UYGULAMA AŞAMASINDA MALİYET KONTROLÜ

Alt müteahhitler ve maliyet kontrolü

      Alt müteahhit maliyetlerinde, maliyet kontrolü yapabileceğimiz en önemli safha,  işin rekabet koşulları da dikkate alınarak ihale edilmesi,  fiyat artışları için izlenecek politikaların doğru belirlenmesi ve sözleşmeye yansıtılması, iş başladığında ise  sözleşme koşullarının takibi ve uygulamasıdır.

5.     İhale edilecek işin birim fiyat analizleri hazırlanmalıdır.

6.     Alt müteahhitlerin teklif birim fiyatlarının analizi istenmeli, alt müteahhitlerin analizleri mukayese edilerek, fiyatlarının doğruluğu irdelenmelidir.

7.     Özellikle tasarımı ve yapımı birlikte ihale edilen işlerde (elektrik,mekanik gibi) tasarımın, optimum olduğu teyid edilmeli, alt müteahhidin iş miktarını veya hacmini artırmak için dizayn çalışmasında gereksiz uygulamalara gidebileceği dikkate alınmalıdır.

8.     İşe ilişkin işverene karşı risklerin mümkün olduğu ölçüde alt müteahhitlere aktarılmasına dikkat edilmelidir.

Malzeme alımları ve maliyet kontrolü

9.     Öncelikle malzeme kullanım planı çıkartılmalı, malzeme kullanım planı ile uyumlu bir satın alma planı doğrultusunda alımlar yapılmalıdır.

10.   Alımı yapılacak malzemenin teklifleri bütçe ile mukayese edilmeli, malzeme seçiminde teknik şartnameye uyan daha uygun alternatifler aranmalı ve değerlendirilmelidir.

11.   Acil alımlar genelde fiyat düşünülmeden en yakın yerden yapılır. Bu nedenle acil alım gerektirmeyecek şekilde satın alma planlaması yapılmalı, asgari stok seviyeleri belirlenmelidir.

12.   Malzeme ihtiyacı iyi tespit edilmeli, bu tespitte olası fire oranları da dikkate alınmalı, gereksiz fazla / eksik alımlardan kaçınılmalıdır.

13.   İş bitiminde elde fazla malzeme kalmamasına dikkat edilmelidir.

Elde fazla malzeme kalması genelde;

•   Projede sonradan oluşan değişikliklerden

•   Programın eksik malzeme nedeniyle etkilenmemesi için yapılan gereğinden fazla alımlardan

•   İhtiyaç tespiti veya alımlarda yapılan hatalardan kaynaklanır.

Bu nedenle;

14.   Projenin  değişme ihtimali olması halinde, bu değişiklikten etkilenebilecek alımlar yapılmamalı veya işverenin onayı ile yapılmalıdır.

15.   İhtiyaç tespiti sağlıklı bir metraj çalışması gerektirir, dolayısıyla alım safhasında metraj çalışmaları netleştirilmeli, tahmini metrajlara göre alım yapılmamasına dikkat edilmelidir.

16.   Alımlarda hatayı önlemek için istenen malzeme iyi tarif edilmeli, gelen siparişler ambar sorumlusunun dışında  siparişi veren kişinin de miktar ve kalite kontrolünden geçmelidir.

17.   İşin her aşamasında ihtiyaç duyulan malzeme ve stoktaki malzeme kontrolü titizlikle yapılmalıdır.

Malzeme kayıpları ve maliyet kontrolü

18.   Ara kesitlerde ve iş sonlarında malzeme zayiat hesabı yapılmalıdır.

Depolama kayıpları

19.   Gelen malzemeler, özelliklerine göre hava etkilerinden, çarpma, üzerine parça düşme vb. hasarlardan korunmalıdır.

20.   Gelen malzemeler mümkünse şantiye içi 2. taşımayı gerektirmeyecek yerlere, kolayca sayılabilecek ve alınabilecek şekilde depolanmalıdır.

Kullanma kayıpları

      Bu kayıplar genellikle iş planlama ve kontrol eksikliğinin yanında, işçinin bilinçsizliği ve ihmalinden, alt müteahhit sadece işçilik yapıyorsa işçiliği ucuza getirme gayreti içinde malzemeyi düşünmemesinden kaynaklanır. 

21.   Bu nedenle alt müteahhide kullanımı için verilen malzemeler için sözleşmelerine fire oranları konmalı, fire kontrolleri yapılarak, kabul edilebilir oranlar aşıldığında bedeli alt müteahhit hakedişinden kesilmelidir.

22.   Parça gerektiren malzeme kullanımlarında, mevcut parça malzemeler el altında tutulmalı gereksiz yere malzemelerin parçalanması önlenmelidir. (Örneğin parça tuğla, çeşitli boyda kereste, parça demirler vb.)

23.    Kalıp ve iskeleler, harap olmamaları ve birçok defalar kullanılabilmeleri için itina ile sökülmeli, yüksekten atılmamalı, elle alınmalıdır.

24.   Sökülen tüm ahşap elemanların çivileri malzeme zedelenmeden çıkarılmalı, panoların üzerindeki harçlar sertleşmeden itina ile kazınmalı, kalıp yüzeyleri ve madeni aksam hemen yağlanmalıdır.

25.   Beton ve harçları imalat yerinde zemine dökmek gerekli ise önceden beton bir zemin hazırlanmalı, veya saç plakalar serilmeli, ya da tekne kullanılmalıdır.

26.   El arabaları ile taşımada harcın saçılmasını önlemek için arabalar gereğinden fazla doldurulmamalı, araba yolları düzgün olmalıdır.

27.   Sıva yaparken duvar dipleri önceden süpürülerek temizlenmelidir.

28.   Dış cephe sıvalarında önce sıva alt düzeyine kadar zemin düzeltilip, düşen harçları toplayıp tekrar kullanmak için kenarlara tahta/kalas dizilmelidir.

29.   Günlük kullanılacak miktardan  fazla harç hazırlanmamalıdır.

30.   Beton dökümlerinde artan betonun kullanılabileceği, yedek beton döküm yerleri bulundurulmalıdır.

Hatalı imalat kayıpları  

31.   Temeller gereğinden fazla kazılmamalı, dolgular  iyi sıkıştırılmalıdır.

32.   Kalıpların, ipinde, şakülünde ve terazisinde yapılması sağlanmalıdır.

33.   İstenen beton yüzeyine uygun kalıp malzemesi kullanımına dikkat edilmelidir. (Brüt beton istenip, uygun olmayan kalıp neticesinde, taraklama + sıva + boya uygulaması yapılmak zorunda kalınabilir.) 

34.   Duvarların ipinde, şakülünde ve gönyesinde yapılmasına, tuğla / biriket sıralarının yatay, kapı ve pencerelerin tam yerlerinde, kenarlarının şakülünde ve eş kalınlıkta olmasına özen gösterilmeli, kapı / pencere açıklıkları projeden 1-2 cm geniş tutulmalıdır.

35.   Sızdırmazlık deneyleri ve kaynak kabulleri yapılmadan boru yalıtımlarına, yalıtım kabulleri yapılmadan üzerlerindeki imalata başlanmamalıdır.

36.   Boya işlerinde katalog ve örnek renklere uyulmasına dikkat edilmeli, tamamen mutabık kalınmadan ve çevredeki her iş bitmeden son kat boyalar vurulmamalıdır.

37.   Bir yer tamir edilirken bir başka yer ya da işin bozulabileceği unutulmamalı, yapılan imalatın korunması  hususunda  dikkatli olunmalıdır.

Verimsiz çalışma ve maliyet kontrolü

38.   Üretimde programa göre azalma var ise, bunda malzeme eksikliği, olumsuz hava şartları veya nezaret eksiği olabileceği unutulmamalı bu nedenle imalat üretim hızı takip edilmelidir. 

39.   Yapılan üretimler kapasite ile karşılaştırılmalıdır. Verimlilikteki düşmenin işçi veya ekipman fazlalığından  da kaynaklanabileceği dikkate alınmalıdır.

40.   Kış sezonunda kiralık ekipmanların sayısı en aza indirilmelidir. Çünkü verimsiz çalışmanın maliyeti yüksek olacaktır.

41.   Fazla mesai çalışmaları genellikle düşük verimli çalışmalardır. Bu nedenle mümkün olduğu ölçüde fazla mesai çalışması yapılmamalıdır.

Süre ve maliyet kontrolü

42.   Zaman kaybının  para kaybı olduğu bilincine tüm çalışanlar sahip olmalıdır.

43.   Zamanında yapılmayan işlerin fiyat artışlarından olumsuz yönde etkilenerek bütçe fiyatlarından daha pahalıya mal olma ihtimali varsa bu duruma karşı gerekli önlemler alınmalıdır.

44.   Zamanında yapılamayan işlerin şantiyenin iş yapım süresini de uzatarak, sabit maliyetlerin artmasına, dolayısıyla karın olumsuz yönde etkilenmesine izin verilmemeli, geciken işlerde  daha yoğun bir çalışma ile hedeflerin yakalanması sağlanmalıdır.

Raporlama, rapor değerlendirme ve maliyet kontrolü

45.   Raporlama,  mevcut ve potansiyel maliyet artışlarına dikkat çekebilmelidir.

46.   Raporlama, tüm proje sorumlularını kendi sorumluluk alanlarının bütçesi ve bütçe fiili durumu konusunda bilgilendirmelidir.

47.   Raporlama,  şantiyede maliyete duyarlı bir atmosfer  yaratabilmelidir.

48.   Raporlamadan yararlanılabilmesi için plan ve fiili değerleri mukayese edilecek,  fiziksel ve mali büyüklükler aynı kapsamda olmalıdır.

49.   Gerek planlama  gerekse bilgi girişinden kaynaklanan sorunlar var ise bunlar düzeltilmeli, raporlamaya düzeltilmiş sonuçlar yansıtılmalıdır.

50.   Fiili + bakiye  projeksiyon raporlamaları, şantiyenin tüm birimlerinin katılımı ile yapılan ve mutabık kalınan bir çalışmanın ürünü olmalıdır.

Değişken maliyet raporlamaları

51.   İş analizleri bazında raporlama sonuçları irdelenmeli, miktar sapmaları var ise nedenleri araştırılmalı (fazla/az iş, yanlış plan, hatalı ölçüm vb.) gerekli önlemler rapor değerlendirmesine ve uygulamaya yansıtılmalıdır.

52.   İş analizleri bazında raporlama sonuçları irdelenmeli, fiyat  sapmaları var ise nedenleri araştırılmalı (pahalı iş, doğru tutar - yanlış miktar, yanlış tutar - doğru miktar vb.) gerekli önlemler rapor değerlendirmesine ve uygulamaya yansıtılmalıdır.

Sabit maliyet raporlamaları

53.   Sabit maliyetleri oluşturan kalemlerin bütçe fiili mukayeseleri yapılmalı, sapma nedenleri irdelenmeli alınacak önlemler belirlenmelidir.

54.   İşin durma, hızlanma veya yavaşlama dönemleri değerlendirilmeli, kadrolaşmada, personel izin kullanımlarında bu dönemlere dikkat edilmelidir.

Hazırlayan:

Cem KAFADAR

İnşaat Mühendisi (ITU-1987)