TÜKETİCİ VE GİDİCİ KONUT

Cihat UYSAL

Mimar Y. Müh.

Tüketici, sanayi ürünü satınalmakla ilgili bir kavram. Tüketmek, toplu üretim kültürün uzantısı olduğu için, bu konuda hazırlıklı değiliz. Ne var ki, aradan uzun bir süre geçmesine karşın, herhangi bir hazırlık yapmaya niyetli görünmüyoruz. Bu yüzden, ülkemizde sanayi kültürünün kaçınılmaz sonucu olan “tüketici bilinci” kavramı ancak, uluslararası sermayenin ürünlerinin tanıtımı sırasında gündeme gelebildi. Yani, ülkemizi ürünleriyle ve sermayesiyle işgal eden küreselleşme bize bu kavramı tanıttı, dayattı. Ne ki, bu dayatmanın bizde yarattığı etkinin yüzeyselliğini, tüketiciyi koruma kavramından ne anladığımızı, gazetelerdeki tüketici köşelerinde yazılanların içeriğinden anlayabilirsiniz.

Kitlesel üretimin doğurduğu kitlesel tüketim bir bakıma, bizim olmayan yapıştırma ve yakıştırma bir kavram. Umalım da, AB’ye girme hevesi, bizi bu yeni kavramları kullanmaya zorlasın. Bu dayatmayı, batı kültürüne uyum için rol gereği edinirsek, işlevsel bir ilişki doğmaz. Bu yüzden, satın alınan hizmet ile başlayarak her türlü ürünün tüketici kültürü kapsamında değerlendirilmesi, ilişkilendirilmesi sağlanmalıdır. (Kişisel olarak nefret ettiğim tüketim kültüründen kaçmanın olanağı yok. Bu nedenle, zararlarını azaltmanın yolu, konuya faydacı yaklaşmak.) 

Gelelim yapı sektörünün ürünü olan “yapılar” ile ilgili gerçeklere. İyi yapı yapmak için yeterli bir örgütlenmeye gidemediğimiz ortada. Bunun nedeni, iyi bir proje yaptırma yani, yapı yaptırmak gibi yerleşik düzene geçmenin en temel hizmetlerinden birinden yararlanma konusundaki ilgisizliğimiz, niyetsizliğimiz ve isteksizliğimiz. Kırsal alanlardan büyük yerleşimlere göçün yarattığı yapı talebini karşılayacak örgütlenmeyi sağlayamamış olmamız. Eskiden edindiğimiz mal satınalma kültürünün her yönüyle yetersiz kalması ile yerleşik düzen kurmadaki beceriksizliğimiz bizleri bugüne getirdi.

Girdileri sanayi ürünü olan ve bu ürünlerin standart olmasını sağlayacak ciddi bir talebin oluşmadığı bugünkü ortamda, rasgele üretim yapılması engellenemiyor. Böylesi ürünlerin biraraya geldiği ürün olarak “yapı”da yani konut ve benzeri ürünlerde, daha iyiyi sağlamanın koşullarını gerçekleştirmek hiç de kolay değil. Bu konuda, çok kısa sürede, büyük bir gelişme beklemek de iyimserlik olur. Geçen yıl meydana gelen depremlerde, kamuya ait yapıların da hasar görmesi, yıkılması, çökmesi bunun kanıtı. Ürün olarak “yapı”yı ciddiye alan tüketiciler olmadan, salt denetlemeye yönelik önlemler eksik kalacaktır. Çünkü, üreticileri teknik ve teknoloji bilgisine sahip, daha iyiyi yapacak örgütlenmeye yatkın niteliklerle donatmak, birdenbire gerçekleştirilebilecek bir şey değil. Yapı üreticileri deyince, başta mimar, mühendis ve yapı teknisyenleri olmak üzere, taşeron ve yükleniciye değin bütün unsurlar bu eleştirinin içinde yeralmaktadır. Özetle, ülkemizde yapı sektörü köhnemiştir. 

Belki abartılı ve de kolaycı bulabilirsiniz ama,  23.02.1995 gün ve 4077 sayı ile yürürlüğe giren “tüketiciyi koruma yasası” nın amaç ve gerekçelerinin, satışı yapılan yapılar için de geçerli olmasının sağlanması yerinde olacaktır. Sözkonusu yasanın amacı şu ana başlıklarla özetlenebilir.

Ekonominin gereklerine ve kamu yararına uygun olarak,

1-     Tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ilgili ekonomik çıkarlarını korumak,

2-     Tüketiciyi aydınlatmak, eğitmek,

3-     Tüketicinin zararlarını tazmin etmek,

4-     Tüketicinin çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı önlemler almak,

5-     Tüketicinin kendilerini koruyucu girişimlerini özendirmek,

6-     Tüketicinin korunması konusunda, politikalar oluşturmak,

7-     Gönüllü örgütlenmeyi özendirmek. 

Bütün bu koşullar, yapı sektöründe ulaşılması gereken asgari koşullardır. Yapı sektöründe, otuz yıla yakın süredir gözlediğim şudur ki; gerek kamuda gerekse, özel sektörde yapı yapma kültürünün altyapısı oluşturulamamıştır. Yaptırılan uygulama projeleri eksiklerle doludur. Ne var ki, bu projelerin doğru ve tamam olması da gerekmemektedir. Çünkü, uygulama projelerindeki bilgilerin çoğu yapı üretimi sırasında değiştirilmekte ve bu değişiklikler çoğunlukla projeye işlenmemektedir. Yani, üretilen konutu tanımlayacak hiç bir yapıldı (as-built) bilgisi oluşturulmamaktadır. Ve bu durum, yapı projesi için de, son ürün olan “yapı” için de çoğunlukla geçerlidir. Bu nedenle, yapı sektörünün düzeltilmesinde, sektörü oluşturan projeci, üretici, denetici gibi unsurlardan önemli bir katkı beklemek iyimserlik olur. Yapı yaptırma ya da satınalma talebinde olan kesimin de, sorunun çözümünde baskı unsuru ve taraf olarak yeralması gerekmektedir. Her ne kadar insanlarımız, konut edinmeyi “başını sokacak bir yer” olarak ele alıyorsa da, depremler bu konuda önemli bir uyarıcıdır.

Bu konunun gerçekleştirilmesinde ilk akla gelenler nelerdir. Örneğin, yapı satışı yapılırken nasıl tapu, imar gibi belgeler üzerinde işlem yapılıyorsa, yapı projeleri de satınalana eksiksiz olarak verilmelidir. Bu projelerde, yapıyı oluşturan tüm donanımla ilgili bilgiler eksiksiz olarak yer almalıdır. Diğer yandan, yapıda kullanılan üretim girdilerinin kalite güvencesi sağlanmalıdır. Musluğunuzu değiştirmek için hırdavatçıya gittiğinizde, “abi, TSE’li mi olsun ? “diye sorulması konusu üzerinde kafa yorulmalıdır. Ya da, satılan bütün ürünlerin albenili broşürlerinin yanında, teknik ve kullanım özelliklerini belirten bilgiler ile kullanma kılavuzlarının hazırlanması sağlanmalıdır.

Böylece, yapıyı satın alan, yapının bütün özelliklerini bilme, öğrenme şansına sahip olacaktır. Bu uygulamanın hemen çok iyi işleyeceği sanılmamalı bu nedenle,  uzun vadede yapıları satınalanları koruma sürecinin başlatılması da geciktirilmemelidir. Aksi halde, Yapı Denetimi için yeni bir düzenleme yapılan şu günlerde, neyi denetleyeceğimizi bilemeden yaşam sürer ve çoklukla içinde yaşadığımız “gidici” konutlarda, herşeyi ama herşeyi kabullenmiş olarak yaşamayı sürdürür gideriz.