YAPI ÜRETİMİNDE ADAMSAAT DEĞERLERİNİN BELİRLENMESİ

ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA VE SONUÇLARI

16. İnşaat Mühendisliği Teknik Kongresi - Ankara

                   Dr. Murat KURUOĞLU                                        Fahri İlke BAYOĞLU

                         Öğretim Görevlisi                                                  İnşaat Mühendisi

                     İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi                                      Yapı İşletmesi Anabilim Dalı

                 Yapı İşletmesi Anabilim Dalı                                        İstanbul/TÜRKİYE

    Toplumların genel hedefi olan kalkınma, refah düzeyinin yükseltilmesini amaçlamaktadır. Daha iyi yaşamanın gerektirdiği ihtiyaçların karşılanması daha fazla üretimi, bu ise daha fazla girdi kullanımını gerektirmektedir. Kaynakların kısıtlı, nüfusun mevcut kaynaklara göre nispeten fazla ve ihtiyaçların ise teorik olarak sınırsız olduğu ülkelerde, hedeflenen refah düzeyine erişilebilmesi için mevcut kaynakların en iyi şekilde, yani verimli olarak kullanılması çok önemlidir.(1)

    Günümüz endüstrileşmiş toplumlarının vazgeçilmez kurumları durumunda olan işletmeler, belirledikleri hedefe ulaşabilmek amacıyla çeşitli faktörlere ihtiyaç duymaktadırlar. İnsan, bu faktörlerden belki de en vazgeçilmez olanıdır. İnsan emeği, diğer üretim faktörleri ile birleşerek işletmenin amaçlarına katkıda bulunur. Fakat  üretim faktörleri içinde en önemli ve kuşkusuz en zor kontrol edileni emek faktörüdür. (2)

    Verimliliğin bir gösterge ve imalat içerisinde çok önemli bir yeri olduğu, bu nedenle inşaat imalatında da bu kavramın oluşumu ve şartların incelenmesi gereği ortadadır. Emek yoğun çalışan inşaat sektöründe verimlilik kavramı özellikle iş planlaması, iş programları ve imalatların istenen kalitede tamamlanması açısından ele alınmalıdır. (3)

    Bu çalışmada, yapı üretiminin özellikle planlama ve teklif hazırlama aşamalarında yoğun bir şekilde ihtiyaç duyulan adamsaat değerleri incelenmiştir. Bu değerler, iş programı hazırlanması aşamasında inşaat işini oluşturan aktivitelerin süreleri ile kullanılacak işgücünün belirlenmesinde kullanılmaktadır. Adamsaat değerlerinin geniş kapsamlı bir değerlendirmesini yapmak amacıyla, inşaat firmalarıyla birebir görüşmeler şeklinde yürütülen bir anket çalışması ile belirli inşaat iş kalemleri için, firmaların kullandıkları adamsaat değerleri bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada izlenen metot, görüşmelerde kullanılacak anket formunun belirlenmesi, görüşme yapılacak olan firmaların seçilmesi, yetkili kişilerle görüşmelerin yapılması, görüşme izlenimlerinin değerlendirilmesi ve toplanan verinin bir araya getirilerek istatistik tekniklerle düzenlenmesi biçimindedir.

    Çalışmanın konusunu oluşturan adamsaat kavramı, yapı üretiminde işçi verimliliğini gösteren bir kriterdir. İşçi verimliliğinin bir göstergesi olarak adamsaat kavramının tanımlanması yapılmış, adamsaat değerlerinin yapı üretimindeki kullanımına örnekler verilmiştir. Son olarak çalışma sonucunda elde edilen veriler bir tablo şeklinde sunulmuştur (4). Ayrıca bulunan değerler Bayındırlık Bakanlığı birim fiyat analizlerinde (5) kullanılanlarla karşılaştırılmış, sonuçlar tartışılmıştır.

    Bu çalışmanın amacı, inşaat işinde işçi verimliliğinin bir göstergesi olan adamsaatler ile ilgili olarak,

·        İnşaat firmalarının uygulamada kullandığı değerleri toplayarak düzenlemek ve çalışmanın kapsayabildiği ölçüde bir veritabanı oluşturmak,

·        Firmaların bu konuyla ilgili çalışmalarını belirlemek ve genel biçimde inşaat firmalarının konuya yaklaşımını ortaya koymak,

·        Bayındırlık Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu birim fiyat analizlerinde yer alan işçilik miktarları ile inşaat firmalarından toplanan adamsaat değerlerinin karşılaştırmasını yaparak Bayındırlık Bakanlığı analizlerinin işçilik miktarı açısından uygulama değerleriyle ne derece uygunluk içinde olduğunu saptamaktır.

    İş verimi, birim zamanda (saat veya gün) yapılan iş miktarı ya da birim imalatın yapılması için gerekli olan süre olarak ifade edilebilir. Bu noktada, inşaat imalatında işçi verimliliğini göstermek için adamsaat kavramı kullanılır.

    Adamsaat, herhangi bir iş kalemindeki bir birimlik imalat için bir işçinin saat cinsinden çalışacağı süre’dir. Üzerinde önemle durulması gereken nokta ise adamsaat değerlerinin, işin birim miktarının makine kullanılmadan sadece işçi tarafından yapıldığı zaman ortaya çıkan süreler olduğudur.

    Adamsaat değerlerinin proje aşamasında, planlama ve kontrol mekanizmasında önemli bir yeri vardır: (6)

    Proje aşamalarının ilki olan planlama ve teklif hazırlama konusunda adamsaat değerleri kullanılır. Teklifin hazırlanmasına söz konusu olan işin maliyet hesabı ve bunun içinde yer alacak işçi veya çalışan maliyetlerinin belirlenmsi için bu veriye ihtiyaç duyulur. Bu işin kaç kişi ile ne kadar sürede tamamlanabileceği konusu ve bunun saptanması için önemli veri olan adamsaat değerlerinin elde edilmesi, ortaya konması gerekir. Bu bağlamda işletmelerin gerçek maliyet hesaplamalarında adamsaat verisine gerekli dikkat ve özen gösterilmelidir.

    Planlamada ulaşılmak istenen önemli bir sonuç da işin bitim süresidir. Bu sürenin oluşumu için de adamsaat verisine ihtiyaç duyulur. İşin bitiş süresini etkileyen diğer faktörler (finansman, malzeme durumu vb.) uygun durumda olması koşuluyla fiziki miktarı belli olan işin yapılma süresine karar verilebilir. Bir işçinin bir birim imalatı ne kadar sürede yapabildiği (adamsaat) ve işin miktarı (metraj) da belli olduğundan karar vereceğimiz işçi sayısı ile işin bitim tarihine ulaşmamız mümkün olmaktadır.

    Yukarıda belirtilen şekilde inşaat üretiminde önemli bir kullanım alanı olan adamsaat değerleri ile ilgili olarak yapılan kaynak taramalarında inşaat sektöründe bu konu ile ilgili tatmin edici bir çalışma bulunamamıştır.  Konu ile ilgili belirlenebilen yardımcı kaynaklar,  kaynaklar bölümünde 7. sıradan itibaren, bu konuyla ilgilenecek araştırmacılar için verilmiştir.

    Çalışma kapsamında değerlendirilmek üzere toplanmak istenen adamsaat değerlerinin elde edilebilmesi için inşaat firmalarıyla birebir görüşme şeklinde anketler yapılmıştır. Bu süreç için şu şekilde bir metot izlenmiştir:

·        Anket formunun oluşturulması : Görüşülecek inşaat firmalarından hangi inşaat iş kalemlerine ait adamsaat değerlerinin isteneceği belirlenmiş, bu iş kalemleri bir liste halinde hazırlanan anket formunda yer almıştır. Anket formunda Bayındırlık Bakanlığı’nın bir bina inşaatı için öngördüğü iş kalemlerine yer verilmiştir.

·        Görüşme yapılacak firmaların belirlenmesi : Planlama departmanı bulunan veya istenen adamsaat değerlerine veritabanında sahip olabileceği ön görülen orta ve büyük ölçekte inşaat firmalarına ulaşılmasına kararı verilmiştir. Bu firmalarda iletişime geçilecek yetkililer belirlenmiştir.

·        Yetkili kişiler ile görüşülmesi : Belirlenen inşaat firmalarındaki yetkili kişilerle iletişime geçilerek görüşmeler yapılmıştır. Yapılan görüşmelerde bu şahısların yürütülen araştırmaya olan yaklaşımları, istenen değerlere ne ölçüde sahip oldukları ve bunlar hakkındaki bilgi ve düşünceleri dikkatle gözlenmiştir.

·        Görüşme izlenimlerinin değerlendirilmesi : Görüşülen her bir firmanın konuya yaklaşımı farklı şekilde olmuştur. Olumlu biçimde yaklaşarak bilgilerini paylaşanların yanında istenen bilgilerin şirket sırrı olduğunu ileri sürerek çalışmaya katkıda bulunmak istemeyenler de olmuştur. Bu, inşaat firmalarının hem teknik olarak planlama konusundaki deneyim ve bilgi düzeyini ölçmede hem de benimsedikleri iş kültürünün anlaşılması hakkında çok yararlı ip uçları vermiştir.

·        Toplanan verilerin bir araya getirilerek düzenlenmesi : Anket sonucu elde edilen değerler, birimleri saat/imalat olacak şekilde düzenlenmiş ve bir tabloda (Tablo 1) gösterilmiştir.

VERİLERİN ANALİZİ

    Çalışma sonucunda, bir bina inşaatı içinde yer alan Bayındırlık Bakanlığı’na ait 69 iş kaleminin adamsaat değerine ulaşılmıştır. Görüşülen firmalar adamsaat değerlerini imalat/süre, süre/imalat vb. farklı birimlerde vermişlerdir. Bu veriler, birimleri saat/imalat olacak şekilde düzenlenerek birim uyumu sağlanmıştır.

    Elde edilen değerler bir tablo 1 deki biçimde düzenlenerek gösterilmiştir. Tabloyu oluşturan kolonların açıklamaları aşağıda yapılmıştır:

    “Poz No” adlı birinci kolonda, adamsaat değerleri toplanan Bayındırlık Bakanlığı’na ait iş kalemlerinin poz numaraları verilmiştir.

    2. kolonda, söz konusu iş kalemleri Bayındırlık Bakanlığı birim fiyat analizlerinde yer alan isimleriyle gösterilmiştir. Yer kısıtlaması olduğundan dolayı bazı iş kalemlerinin adları kısaltılarak yazılmıştır.

    3. kolon olan “Birim” kolonunda iş kalemlerine ait imalat birimleri verilmiştir.

    Tablonun 4. kolonunda iş kalemleri için Bayındırlık Bakanlığı’nın öngördüğü işçilik miktarları adamsaat olarak gösterilmiştir. Kolon adı olan “B.B.” Bayındırlık Bakanlığı anlamına gelmektedir. Bir iş kalemine ait adamsaat değeri için birim fiyat analizlerinde o iş kalemi için öngörülen işçilik miktarları toplanmıştır. Örneğin 16.001 poz no’lu “150 dozlu demirsiz beton” iş kalemi için adamsaat değerinin bulunması için aşağıdaki işlem yapılmıştır :

         Beton ustası................... 0,50000 saat

    Tablonun 5. kolonu “Ortalama” kolonudur. Bu kolonda, her bir iş kalemi için inşaat firmalarından toplanan farklı adamsaat değerlerinin ortalaması yer almaktadır. Farklı değerlerin ortalaması alınarak her bir iş kalemi için tek bir değere indirgeme yapılmıştır.

    Tablonun 6. ve son kolonu “Oran” kolonudur. Bu kolonda, her bir iş kalemi için Bayındırlık Bakanlığı’nın (BB) öngördüğü işçilik miktarlarıyla inşaat firmalarından toplanan değerlerin ortalaması (Ortalama) oranlanarak karşılaştırılmıştır. Bu oranlar

Oran =  BB/Ortalama

Biçiminde hesaplanmıştır

    “Oran” kolonundaki değerlerin 1 veya 1’e yakın olması, iş kalemleri için Bayındırlık Bakanlığı’nın öngördüğü ile inşaat firmalarının uygulamada kullandıkları değerlerin birbirleriyle aynı veya birbirlerine yakın olduğunu gösterir. Oran değeri 1’den uzaklaştıkça, Bakanlık tarafından öngörülen değerlerle firmalar tarafından uygulamada kullanılan değerler arasında uyuşmazlık olduğu anlaşılmaktadır.

    Her bir iş kalemi için bu oran hesaplanmış ve Bayındırlık Bakanlığı değerleri ile firmaların kullandıkları değerler arasındaki uyum gözlenmiştir. Bu gözlemlerde elde edilen bulgular aşağıda sıralanmıştır:

1.      Toplam 69 iş kalemi için oranlar hesaplanarak incelendiğinde, hesaplanan oranların iş kalemlerinin sayısına göre dağılımı şu şekildedir:

2.      69 iş kaleminin 54 tanesinde (%78’inde) Bayındırlık Bakanlığı’nın adamsaat değerleri inşaat firmalarının kullandığı değerlerden büyüktür. Bu, Bayındırlık Bakanlığı’nın genel olarak iş kalemlerinde uygulamada kullanılandan daha fazla işçilik öngördüğünü göstermektedir. 15 adet iş kaleminde (%22) ise Bayındırlık Bakanlığı uygulamadan daha düşük adamsaat değerleri öngörmüştür.

3.      Genel bir karşılaştırma kriteri vermesi açısından iş kalemleri için hesaplanan oranların ortalaması alınmış ve 1,56 değerine ulaşılmıştır. Bu bulguya dayanarak iş kalemlerinin genelinde Bayındırlık Bakanlığı’nın gerçek uygulama değerlerinin 1,56 katı fazla işçilik öngördüğü söylenebilir.

4.      Oranların iş kalemlerinin cinsine göre dağılımı incelendiğinde Bayındırlık Bakanlığı’nın duvar örülmesi ve çatı örtüsü döşenmesi gibi iş kalemlerinde uygulamadakinden daha az (0-1 arası oranlar), ince iş olarak bilinen iş kalemlerinin hemen hemen hepsinde ise daha fazla işçilik öngördüğü görülmektedir (1-2 arası oranlar). Özellikle beton dökülmesi, fore kazık, hasır çelik döşenmesi, nervürlü çelik döşenmesi gibi kaba inşaat iş kalemlerinde ise bu oran daha da büyümekte, 3’e kadar ulaşmakta hatta 3’ü de aşmaktadır.

     İnşaat işinin planlı bir şekilde yapılmasının gerekliliğinin gittikçe daha fazla anlaşıldığı bir dönemde, planlama işini oluşturan parçalar arasında vazgeçilmez bir yeri olan işçi verimliliğinin öneminin anlaşılması ve bu alanda hem kamu hem de özel sektör tarafından gerekli adımların atılması Türk inşaat sektörünün gelişme yolunda daha hızlı ilerlemesini sağlayacaktır. Elde edilen bulgular inşaat sektöründe işçi verimliliğinin yeterince dikkate alınmayan bir konu olduğunu göstermekte ve önemli noktalara işaret etmektedir:

1.       Bayındırlık Bakanlığı birim fiyat analizlerinde öngörülen işçilik miktarlarının büyük bir kısmı aynı iş kalemleri için inşaat firmaları tarafından uygulamada kullanılan işçilik miktarlarından farklıdır. Bayındırlık Bakanlığı birim fiyat analizlerinde yer alan işçilik miktarları uygulamada kullanılan değerler göz önüne alınarak gerçek durumu yansıtacak şekilde yeniden düzenlenmeli, böylece öngörülen değerlerin uygulamada da aynı tutarlılığı göstermeleri sağlanmalıdır.

2.       İnşaat teknolojisinde meydana gelen gelişmeler sonucu yeni iş kalemleri ortaya çıkmaktadır. Bu iş kalemlerine ait analizler hazırlanarak Bayındırlık Bakanlığı birim fiyatları arasında yer almalı, bu konudaki boşluklar doldurulmalıdır.

3.       Bayındırlık Bakanlığı, inşaat adamsaat değerlerinin elde edilip düzenlenmesi için sektörde faaliyet gösteren firmalarla iletişime geçmelidir. Periyodik olarak firmalarla temasa geçilerek güncel değerler toplanmalıdır. Firmalardan toplanan değerler bir bilgi bankası oluşturacak şekilde düzenlenerek kullanıma sunulmalıdır.

4.       Bayındırlık Bakanlığı, elde ettiği adamsaat değerlerini her yıl birim fiyatların açıklanması gibi açıklamalı ve inşaat sektöründe faaliyet gösteren firmalara kendilerini değerlendirme olanağı sağlamalıdır.

Bu çalışmanın Yapirehberi.net sitesinde yayınlanmasını saglayan Sn. Murat Kuruoğlu'na teşekkür ederiz.

Yapirehberi.net