İstanbul’un Projeleri

İstanbul hiç şüphesiz Dünya’nın en “projeci” şehri. Şehir hiçbir planlama, projelendirme ilkesine göre bir gelişme göstermezken, istisnasız bütün ilgililer projelere tapıyorlar. Aynı konuda bazen daha bir proje bitmeden yenisi hazırlanıyor. Kime sorsanız cevapları hazır: Deprem tehlikesi mi? Projemiz hazır. Ulaşım sorunu mu? Projemiz hazır. Çevre sorunu mu? Projemiz hazır...

Sanki İstanbullular bir şehirde değil de kobay olarak bulundukları bir laboratuarda yaşıyorlar. Son zamanlarda İstanbul’daki üniversitelerin döner sermayelerinin, mimarlık ve şehircilik bürolarının projelendirme faaliyetleri asfalt, beton, demir gibi kendi başına bir üretim faaliyetine dönüşmüş durumda. Nasıl Türkiye’de siyasal düzen temsili olma vasfını es geçip “doğrudan demokrasi” aşamasına geldiyse, şehircilik; mimarlık gibi uzmanlıklar da çoktandır “doğrudan proje” aşamasındalar.

Projelendirme, planlama gibi uzmanlıkların başkalarını ilgilendiren konular değil, ayakkabı tamirciliği, marangozluk gibi zanaatlar olduğu konusunda başta uzman kuruluşlar olmak üzere herkes hemfikir. Projeler bitiyor, ihaleler gerçekleşiyor, ondan sonra ya inşaatlar başladıktan sonra ya da birkaç propaganda broşürü veya gazete haberiyle bilgi sahibi oluyoruz.

Sanki bu mülkler İstanbulluların değil de falanca genel müdürlüğün veya kurumun kendi özel mülkleri. Bu yüzden bir taraftan kamu işlevlerinde bir değişimden sözederken, tepeden inmecilikle bir süreklilikten yanayız. Bu arada uzmanların da hakkını yememek lazım: İstanbul’un en değerli sahillerinde, yeşil alanlarında yeralan kamu mülklerinin, yapı kapitalinin ne hale geldiğini görmemek için uzmanların proje yapmaktan kat kat fazla çaba sarfetmek zorunda kaldıklarını da kabul etmek gerekiyor.

İstanbul’un şehircilik projelerinde (‘zamanını şaşırma’ açısından) şaşmaz bir süreklilik var. Bu nedenle İstanbul’un asıl sorunu bu şehirin ‘Dünya’nın İncisi’ olduğunu her fırsatta söyleyen siyasetçilerin bu şehiri projeler yaparak geliştirebileceklerini zannetmeleri. İstanbul bırakın gelişmeyi, elindeki değerleri bile sektörler arası işbirliği, katılım ve şeffaflık sağlanmayan projelerle sürekli yitiriyor. İstanbul’daki kamu yatırımları ve şehircilik altyapısı projeleri hesap verebilirlik, şeffaflık ve iletişim içinde tanımlandığı Dünya’da gelişen yeni siyasal değerler içinde tepeden inme kamu yönetimi kavramının ne boyutlarda sorunlara yolaçtığını gösteren arkaik örnekler.

Oysa bu projelerin katılımcı bir yerel deneyim içinde geliştirilmemesi için hiçbir neden yok.

İstanbul’da ise yerel gelişmeyi destekleyecek şehircilik yöntemleri ile işlevlendirilemeyen projelerin neredeyse tamamının kötü yönetildiğini söyleyebiliriz. Galata Köprüsü, Galata Kulesi, Feshane, Sütlüce Mezbahası, Kız Kulesi, Binbirdirek Sarnıcı, Perşembe Pazarı, Eminönü ve Karaköy Meydanı projeleri bu tip uygulamaların ilk akla gelen örnekleri...  Diğer tarafta da yıllardır bekleyen metruk endüstri yapılarının ne olacağı da -fazlasıyla- meçhul. Bu belirsizlik yüzünden işlevini yitiren endüstriyel yapı kapitalinin en önemli örnekleri ya yokedildi ya da kaderine terkedildi. Yedikule Gazhanesi, Tank Bakım Atölyesi, Elektrik Fabrikası, Haliç Tersanesi, İstinye Tersanesi, denizcilik altyapısı ile ilgili işlevini yitirmiş antrepolar, rıhtımlar gibi tesisler hatta İstanbul’un kıyılarındaki son yeşil alanları yıllardır ilgili kurumların kendi mülkleri gibi görülmekte. Bugün yerel yönetimden merkezi yönetimin birimlerine ve özel sektör kurumlarının, sivil toplum kuruluşlarının bu mülklere talip olduğu, hatta projeler geliştirdikleri de gözlemleniyor. Ancak bu gelişmelerin ‘mülkü bana verin, ben yapayım, ben kullanayım, ben işleteyim’ demekten öte ne bir anlamı, ne de yerel kalkınmaya dönük bir potansiyeli var. Bugün uygulanan proje geliştirme yöntemlerinin bu şehirin kamu işlevlerini tanımlama kapasitesi olmadığı gibi proje geliştirme, finansman, işletme yöntemleri konularında çok ciddi darboğazlar bulunuyor.

Kamusal işlevler ve siyasal sorumluluk

Başka şehirlerde bu işlevlerin nasıl tanımlandığına, projelerin nasıl geliştirildiğine baktığımızda ilk olarak kültürün ‘joker kağıdı’ gibi bir işlev olmadığını görüyoruz. Bu şehirlerde yapılan projelerde dikkati çeken ilk şey bu tür projelerin bir mimarlık projesi olarak biçimlendirilmeden önce kamu işlevlerinin şeffaf bir kurgulama sürecinde geliştirilmesi. Yerel kamusal işlevler iletişim içinde tanımlanıyor, siyasal yetkiler keyfi uygulamalara karşı katılımla sınırlandırılıyor, yaratıcılık destekleniyor. Yerel siyasal otoritelerin ortaklıklarla kendisini güçlendirmesi amaçlanıyor. Kamusal işlevlerin belirlenmesi, altyapı kararları düzenli bilgi paylaşma mekanizmaları ile iletişim üzerine kuruluyor. Proje geliştirme konularına temel teşkil edecek görüşler kamuoyuna yansıtılıyor ve işlevler farklı kamu yararı kavramlarının tartışılabildiği siyasal süreçlerde şekilleniyor. İstanbul’un da aynı gelişmeyi yaşaması için sivil toplum kuruluşlarının, üniversitelerin, yerel yönetimlerin kendi çıkarlarının temsiline dayanan bu modelden artık vazgeçmeleri ve farklı kamu yararı anlayışlarına temsil imkanı sağlayacak bir iletişim alanı yaratmaları gerekiyor. Bu kuruluşlar içe kapanmak ve şehircilik altyapısı ile ilgili projeleri birer “uzmanlık faaliyeti” olarak göstermek yerine meşru siyasal zeminlere taşımak, İstanbul’un kendi yerel kamu alanındaki dönüşümünü demokratik yollarla tartışmak, projelerini yerel kalkınmayı destekleyecek bir modele kavuşturmak, yaratıcılığı desteklemek, sorunları tanımlamak ve başka deneyimlerle de köprülendirmek sorumluluğu ile bugün her zamandan daha fazla karşı karşıyalar.

Detaylı bilgi için insanyerlesimi@superonline.com adresine yazabilirsiniz.